नेतृत्व, विचार र अनुशासनको वर्तमान संकटबारे केही गम्भीर टिप्पणी
नेकपा (माओवादी केन्द्र) का उपमहासचिव वर्षमान पुन ‘अनन्त’को पछिल्लो भनाइ केवल एक सांगठनिक चेतावनी होइन, त्यो माओवादी आन्दोलनको मूल मर्म र नेतृत्वबारे बर्सौंको अनुभवको निष्कर्ष हो। जब उनी भन्छन्, “पार्टी नेतृत्वलाई कमजोर बनाउने प्रवृत्ति स्वीकार्य छैन,” त्यसको गहिरो अर्थ छ यो केवल पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को पक्षमा बोलिएको बचाव होइन, यो आन्दोलन, पार्टी र जनताको बलिदानमाथि पुनः प्रश्न उठाउनु नपरोस् भन्ने आग्रह हो।
प्रचण्ड—व्यक्ति होइन, विचारको निरन्तरता
प्रचण्डमाथिको प्रहार आजको राजनीति र आलोचनात्मक बहसको एउटा ‘ट्रेंड’ बन्न थालेको छ। तर के त्यो आलोचना आन्दोलनको गम्भीर समीक्षा हो, कि विचारहीन, अभिप्रेरित व्यक्तिवादी रिसको विस्फोट? यसबीच छुट्याउन नसके, आन्दोलन स्वयं दिशाहीन बन्छ।
प्रचण्ड माओवादी आन्दोलनका निर्माता मात्र होइनन्, उनी त्यस आन्दोलनको विचार, अभ्यास र परिणामका मूर्त प्रतिनिधि हुन्। उनीमाथिको प्रहार भन्नु शान्ति सम्झौता, गणतन्त्र, संघीयता र समावेशी संविधानका आधारशिलामाथिको शङ्का हो। माओवादी आन्दोलनको प्रमुख अनुहारमाथि लाञ्छना लगाउनु भनेको जनता र देशको इतिहासमाथि आस्था गुमाउनु हो।
बहसको स्वतन्त्रता बनाम नेतृत्वमाथिको लक्षित आक्रमण
पार्टीभित्र बहस र आलोचना हुनु स्वाभाविक प्रक्रिया हो। बहसले पार्टीलाई रूपान्तरण गर्छ, विचारलाई समृद्ध बनाउँछ। तर बहसभन्दा बढी ‘व्यक्तिगत आलोचना’ र ‘पार्टी नेतृत्वको खण्डन’ आजको शैली बन्दै गएको छ। यसले न विचारको सुधार गर्छ, न पार्टीको पुनर्संरचना। बरु, यो आन्तरिक अनुशासन भत्काउने, पार्टीलाई दिशाहीन बनाउने, र नेतृत्वप्रति जनआस्था खल्बल्याउने भूमिकामा सीमित हुन्छ।
पुनको भनाइ त्यसैले सटीक छ – यस्ता प्रवृत्तिले गुटबन्दी, अराजकता र अन्ततः पार्टीभित्र विकृति जन्माउँछ।
माओवादी र आत्मानुशासन: आन्दोलनको आत्मा
माओवादी आन्दोलनको सार दुई कुरामा निहित छ—विचार र अनुशासन। आन्दोलन आत्मनियन्त्रित हो; यो बाह्य निर्देशनले होइन, आन्तरिक प्रतिबद्धता र सहकार्यले चल्ने पार्टी हो। तर जब स्वेच्छाचारिता बढ्छ, आफ्ना असफलताको दोष नेतृत्वमाथि थुपारिन्छ, र व्यक्तिगत आकांक्षाले संगठनमाथि हाबी हुन्छ—त्यो पार्टीको आत्मालाई नै क्षति पुर्याउँछ।
वर्षमान पुनको चेतावनी त्यही आत्माको रक्षा हो – नेतृत्व भत्काएर पार्टी निर्माण सम्भव छैन। विचार र संस्थाको केन्द्रीयताबिना कुनै पनि आन्दोलनले गति लिन सक्दैन।
विचलन: जीतमा घमण्ड, हारमा पलायन
पार्टीभित्र दुई किसिमका विचलन देखिएका छन्:
क) वाम विचलन: जसले जितलाई व्यक्तिगत पूँजी सम्झेर आफूलाई केन्द्रमा राख्न खोज्छ।
ख) दक्षिणपन्थी विचलन: जसले पराजयलाई आत्मसमीक्षा नगरी, नेतृत्व दोषी ठहराएर पलायन गर्छ।
यी दुबै प्रवृत्तिले माओवादी आन्दोलनको सामाजिक रूपान्तरण र क्रान्तिकारी अनुशासनमाथि चोट पुर्याउँछन्।
प्रचण्ड नेतृत्व: असहज सन्तुलनको संयोजक
राजनीतिक स्थायित्व, सत्ता–संघर्ष, गणतान्त्रिक रक्षा र सामाजिक न्यायबीचको सन्तुलनमा प्रचण्डको भूमिका आज पनि निर्णायक छ। विगत १८ महिनामा सरकारको नेतृत्वदेखि प्रतिपक्षको जिम्मेवारीसम्म उनले निर्वाह गरेको भूमिका सजिलो थिएन। देशमा देखिएको अस्थिरता, द्विविधा र बाह्य दबाबबीच पार्टी, संविधान र गठबन्धनलाई जोगाएर अघि बढाउनु नेतृत्वको शालीनता हो;दुर्बलता होइन।
तर, प्रचण्डको यही संयोजकता र लचकतालाई आज कमजोरीको रूपमा चित्रण गर्ने प्रयासहरू भइरहेको देखिन्छ। यो केवल नेतृत्वविरोधी रणनीति होइन, यो आन्दोलनमाथिको अनादर हो।
निर्णायक मोडमा माओवादी केन्द्र
पार्टी रूपान्तरणको बहस निर्णायक मोडमा छ। यो रूपान्तरण केवल संगठनात्मक फेरबदल होइन- यो विचार, अनुशासन र नेतृत्वप्रतिको आस्था पुनः स्थापित गर्ने मोड हो। यस घडीमा व्यक्तिवादी आलोचना र अनुशासनहीन बहसको स्थान छैन।
सही बहस स्थायी समितिमा हुनुपर्छ, सार्वजनिक लाञ्छनामा होइन। वैचारिक मतभेद समाधान विचारको माध्यमबाट हो, सार्वजनिक बदनामीतर्फ होइन।
निष्कर्ष: नेतृत्वको रक्षा आन्दोलनको रक्षा हो
प्रचण्ड–केन्द्रित नेतृत्व संरचनामाथि प्रश्न उठाउनु—आन्दोलनका सिद्धान्त र उपलब्धिमाथि नै प्रश्न उठाउनु हो। पार्टीले यदि विचार, अनुभव र सन्तुलनको नेतृत्व गुमायो भने, माओवादी आन्दोलन एउटा इतिहासमै सीमित हुनेछ।
वर्षमान पुनको भनाइ त्यसैले चेतावनीमात्र होइन-पुनः आत्मपरीक्षणको आह्वान हो।
आजको आवश्यकता भनेको स्पष्ट छ नेतृत्वमाथि आस्था, विचारमा दृढता र संगठनमा अनुशासन।
